نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار پژوهشکده ارتباطات و مطالعات فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
3 دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس
4 استادیار ارتباطات دانشگاه تهران
چکیده
یکی از دغدغه های حوزه دین و رسانه، پرسش از نسبت دینِ مبتنی بر «کلام»، با «تصویر» و «رسانه تصویری» است. در این مقاله ضمن مروری بر ادبیات نظری، از میان برنامه‌های دینی تلویزیون، برنامه «درسهایی از قرآن» که توسط آقای قرائتی حدود 40 سال هر هفته از تلویزیون پخش گردیده، مدنظر قرار گرفت و به دنبال پاسخ به این سؤال بود که تصاویر دینی این برنامه، چه تحولاتی را در طی این سالها پیموده است؟ و آیا استفاده از تصویر تلویزیونی، منجر به ارائه بهتر «دین» شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش، «نشانه شناسی» است که با ۵ آیتم «لباس، سن و جنسیت»، «ارتباطات غیرکلامی»، «ترکیبهای تصویری»، «حرکت» و «رنگ و نور»، تصاویر این برنامه مورد ارزیابی قرار گرفت. روش انتخاب نمونه به صورت تصادفی و انتخاب ۱۰ برنامه در فاصله سالهای ۱۳۵۸ تا 1388 است. نشانه شناسی تصاویر حاکی از آن است که این برنامه به تدریج اولاً در جایگاه دین حکومتی قرار گرفته، ثانیاً ارتباطات یکسویه و عمودی گشته و ثالثاً با تمرکز بر تیپ مذهبیِ حاضرانِ در برنامه، تنوع فرهنگی جامعه را نادیده گرفته است .در نتیجه «تصویر» در این برنامه، به دلیل عدم رعایت شاخصهای ارتباطاتی صحیح، نتوانسته مددرسان ارائه درست «دین» گردد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Religion and image: Three decades of visual analysis of the TV show "Lessons from the Quran"
نویسندگان [English]
- Bashir Motamedi 1
- Mahdi Montazer Ghaem 2
- Asghar Fahimifar 3
- Abdollah Bicheranlou 4
1 Assistant Professor Institute for Cultural Studies and Communication Institute for Humanities and Cultural Studies
2 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University
4 Assistant Professor, University of Tehran
چکیده [English]
One of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion basedOne of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion based on discourse, image and visual media. In this article while reviewing the theoretical literature among religious programs ‘Lesson form the Quran’ by Hojjatul-Islam Qarati which is broadcast about 40 years was reviewed and sought to respond this question ‘what changes have the religious images undergone during these years and has it leaded to better presentation of the religion?
The methodology of this study is semiotic which was accessed by emphasizing 5 items:’ Clothing, age and sex’, ‘non-verbal communication’, ‘movement’ ‘color and light. Samples were selected randomly, 10 selected programs were selected within years 1972-2009. Semiotic implies that firstly these programs has been gradually were placed at the position of governmental religion, secondly communication has been one-sided and vertical and thirdly by focusing on the religious type of those who are present in the programs has ignored cultural diversity of the society.
کلیدواژه‌ها [English]
- Religion
- Image
- Television
- Religious program
- آسابرگر، آرتور (1383)، روش‌های تحلیل رسانهها، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
- استتی، صلاح (1375)، «اسلام و تصویر»، ترجمه محمد سعید محصصی، نشریه نقد سینما، شماره 8، صص 71-79.
- ایول، ژاک (1391)، «تعارض دینی میان تصویر و کلمه» در: جستارهایی در رسانه، ترجمه افشین خاکباز، جلد سوم، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
- دالگرن، پیتر (1380)، تلویزیون و گسترة عمومی، ترجمه مهدی شفقتی، تهران: سروش.
- داندیس، دونیس ا. (1393)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، تهران: سروش.
- دِوییر، راشل (1388)، «اسلامی کردن فیلم» در: جستارهایی در رسانه، ترجمه شاپور عظیمی، جلد دوم، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
- رُز، ژیلیان (1394)، روش و روششناسی تحلیل تصویر، ترجمه سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات؛ مرکز پژوهش و سنجش افکارصدا و سیما.
- شاپوری، سعید (1380)، «تصویر در اسلام»، فصلنامه کتاب ماه هنر، شماره 37 و 38، صص 62-63.
- فرجی، مهدی ، حمیدی، نفیسه (1385)، «بازنمایی زندگی روزمره در خیابان: نشانهشناسی کلیپهای راهنمایی و رانندگی»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، بهار و تابستان 1385، دوره 2، شماره 5، صص 159-178.
- فیسک، جان (1386)، درآمدی بر مطالعات ارتباطی، ترجمه مهدی غبرایی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانهها.
- لیندرمن، آلف (1382)، «دریافت معنای دین» در: بازاندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ، ترجمه مسعود آریایینیا، تهران: سروش.
- متالینوس، نیکوس (1384)، زیباییشناسی تلویزیون، ترجمه جمال آل احمد، تهران: اداره کل پژوهشهای سیما.
- محسنیان‌راد، مهدی (1382)، «حلقه وصل دین و رسانه: تشدید ادراک، تقلیل احساس»، روزنامه ایران، سال نهم، شماره 2630، 14 آبان 1382.
- مککوئین، دیوید (1384)، راهنمای شناخت تلویزیون، ترجمه فاطمه کرمعلی و عصمت گیویان، تهران: اداره کل پژوهشهای سیما.
- مک لوهان، مارشال (1377)، برای درک رسانهها، ترجمه سعید آذری، تهران: مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامهای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
- مورگان، دیوید (1391)، «تصویر» در: کلیدواژگانی در باب دین، رسانه و فرهنگ، ترجمه امیر یزدیان، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
- هوور، استوارت (1386)، «از رسانه تا معنا»، ترجمه اسماعیل بشری، فصلنامه رسانه، سال هجدهم، شماره 69، بهار 1386، صص 95-119.
منابع انگلیسی:
- Graber, Oleg (2006), Islamic Art and Beyond, Hampshire: Ashgate Publishing Limited.
- Gross, Larry , Kats, John Stuart, Ruby, Jay (2003), Image Ethics in the Digital Age, :U of Minnesota Press.
- Hocks, Mery E., Kendrick, Michelle R. (2005), Eloquent Images: Word and Image in the Age of New Media, :MIT Press.
- Howells, Richard (2003) Visual Culture, London: Polity Press & Blackwell Publishers Ltd.
- Mirzoeff, Nicholas (1999), An Introduction to Visual Culture, London: Routledge.
- Mitchell, William John Thomas (2005), What Do Pictures Want?: The Lives and Loves of Images, Chicago: University of Chicago Press.
- Naef, Silvia (2004), Y a-t-il une question de I' Image en Islam, Paris: Teraedre.
)