نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

• سیدسعید زاهد ¹
• محسن جاجرمی‎‎زاده ²
• سیدمحمدرضا تقوی ³

¹ دانشیار جامعه‎شناسی وبرنامه‎ریزی دانشگاه شیراز

² استادیار بخش مدیریت دولتی، دانشگاه پیام نور

³ استاد بخش روان‎شناسی بالینی، دانشگاه شیراز

چکیده

جامعه از سه زیرنظام سیاست، فرهنگ و اقتصاد تشکیل‎شده‎است. اگر جامعه را به انسانی تشبیه کنیم، سیاست ارادۀ جامعه، فرهنگ فکر و اقتصاد اعضا و جوارح آن است. اراده با فکر، خواستِ خویش را پیش‎می‎برد و فکر برای اجرای منویات خود امکانات مادی را به‎کارمی‎گیرد. از این رو، فکر به عنوان واسطی میان اراده و عمل، از اهمیت بسیاری برخوردار است. در جامعه نیز فرهنگ همین نقش را بر عهده دارد. سیاست از طریق فرهنگ عمل می‎کند و فرهنگ برای عمل، از امکانات مادی و اقتصادی بهره می‎گیرد؛ به عبارت دیگر، فرهنگ به مثابۀ رسانه‎ای میان اراده و عمل جمعی عمل می‎کند‎. امروز، دو نظام فکری در جهان در مقابل هم صف‎آرایی کرده‎اند: فرهنگ دینی و فرهنگ سکولار. برای دریافت کمّ و کیف این منازعه، لازم است به مطالعۀ فرهنگ و بررسی تطبیقی فرهنگ اسلامی و فرهنگ سکولار بپردازیم. شناخت مفهوم فرهنگ و چیستی و چگونگی آن، از ملزومات اولیه برای هر نوع تفکر و موضع‎گیری و برنامه‎ریزی در این موضوع است. در این مقاله می‎کوشیم تا ضمن پرداختن به چیستی و چگونگی فرهنگ، در یک نگاه مقایسه‎ای، نقطه‎های رقابت فرهنگ اسلامی و فرهنگ سکولار را معین کنیم. در این راه با اتخاذ مبانی تازۀ معرفت‎شناختی و هستی‎شناختی، و روش تحقیق الگویی با این پیش‎فرض قرآنی که انسان دارای سه ابزار شناخت است و اینکه در واقعیت اگر موضوعی شناسایی شود، هر سه وسیلۀ شناخت به کار گفته‎می‎شود، به این نتیجه رسیده‎ایم که فرهنگ به عنوان یک واقعیت اجتماعی دارای سه لایه و سه بُعد از جنس حس، عقل و قلب است. به این ترتیب، برای دریافت عوامل شکل‎دهندۀ فرهنگ، با ترسیم جدولی سه‎بعدی، به شناسایی خانه‎های جدول پرداخته‎ایم و پس از تعیین این عوامل، به شناسایی هریک از مصادیق آن در نظام اسلامی و نظام سکولار در سه بخش فرهنگِ سیاسی، فرهنگِ فرهنگی و فرهنگِ اقتصادی مبادرت ورزیده‎ایم. به این ترتیب، شناخت 36 خانۀ متناظر فرهنگی در این دو مکتبی که امروز در مقابل هم صف‎آرایی کرده‎اند، زمینه را برای برنامه‎ریزی فرهنگی توسط اندیشمندان این رشته فراهم‎ساخته‎است.

کلیدواژه‌ها

• فرهنگ
• سیاست
• اقتصاد
• سکولاریسم
• فرهنگ اسلامی

عنوان مقاله [English]

Culture as a Medium between Social Will and Social Action:A Comparative Study of Islamic and Secular Cultures

نویسندگان [English]

• Sayyed Saeid Zahed ¹
• Mohsen Jajarmizadeh ²
• Mohammad Reza Taghavi ³

¹ Associate Professor in Sociology, Shiraz University

² Assistant Professor in Public Administration, Payame Noor University

³ Professor in Clinical Psychology, Shiraz University

چکیده [English]

Societies consist of three sub-systems: political, cultural and economic. If the society was a human being, politics would be the human free will, culture his power of thought, and economy his body and organs.  This analogy can be explained as follows: The human will pursues its intentions through thinking, and thinking employs material means to put its initiatives in action. Thinking therefore plays the important role of acting as a medium between the will and the action. Culture plays a similar role in the society: Politics operates through culture, and culture uses material and economic means to operate. In other words, culture operates as a medium operating between social will and social action. In today’s world, two major cultural systems confront each other: the religious and the secular cultural systems. Exploring the dimensions of this confrontation would involve a study of the concept of culture in general and a comparative study of the Islamic and the secular cultures. Acquiring an understanding of the concept of culture and its nature is an essential step before any thinking, judgment and planning can be done. This paper first studies culture in general and its nature and then adopts a comparative approach to studying areas of rivalry between the two cultural systems. To this end, the study employs new epistemological and ontological approaches and suggests a model based on teachings of the Qur’an which state that humans have three means for understanding: the sense, the thought and the heart, and that in order for anything belonging to the reality to be understood all the three means need to get involved. On this basis, the paper suggests that culture, as a fact belonging to the reality, is consisted of three layers, or aspects: sense, thought (or reason), and heart. Accordingly, a three dimensional matrix (consisting of a political, a cultural and an economic cultural dimension) was designed in order for the authors to determine the factors shaping culture. We then searched for instances of each of the 36 cells in both the Islamic and the secular cultural systems. Findings of the study can be a used by scholars in the field as a basis for cultural planning.

کلیدواژه‌ها [English]

• Culture
• Politics
• Economy
• Secularism
• Islamic culture